O polskim winie, jego historii, kulturze i możliwościach powstają już prace magisterskie i inne poważne, naukowe opracowania. Vinisfera przedstawia fragmenty pracy Ewy Wawro poświęconej polskiemu winu. Ta część porusza kwestie związane z jest enoturystyką. Dużo tu ciekawych spostrzeżeń, uwag, sugestii. Warto poczytać. Niebawem przedstawimy kolejne rozdziały.
O polskim winie, jego historii, kulturze i możliwościach powstają już prace magisterskie i inne poważne, naukowe opracowania. Vinisfera przedstawia fragmenty pracy Ewy Wawro poświęconej polskiemu winu. Ta część porusza kwestie związane z jest enoturystyką. Dużo tu ciekawych spostrzeżeń, uwag, sugestii. Warto poczytać. Niebawem przedstawimy kolejne rozdziały.
ENOTURYSTYKA I DZIAŁANIA OKOŁOWINIARSKIE
1. Co to jest enoturystyka?
Enoturystyka, czyli turystyka winiarska, to bardzo modne zjawisko w ostatnich latach. To najszyb-ciej rozwijająca się gałąź światowego przemysłu turystycznego, dlatego producenci wina na całym świe-cie widzą w enoturystyce szansę na sukces.
Turystykę winiarską definiuje się najczęściej jako wyjazdy do regionów winiarskich, podczas których turysta odwiedza przynajmniej jedno miejsce związane z produkcją wina (winnica, przetwórnia, go-spodarstwo winiarskie) lub uczestniczy w imprezie o profilu winiarskim (degustacje, różnego rodzaju prezentacje win, święta winiarskie, itp.). Warunkiem koniecznym dla właściwej enoturystyki jest otwartość uczestników na zdobywanie wiedzy związanej z winem, jego wyrobem i szeroko pojętą kulturą winiarską. Z grona prawdziwych enoturystów wyklucza się często przypadkowych odwiedzających winnicę, dla których pobyt w gospodarstwie winiarskim, czy udział w degustacji nie wiąże się z rozwojem winiar-skiej wiedzy i zainteresowań. Pogląd ten podzielają także sami winiarze i organizatorzy imprez winiar-skich. Uważają, że nie ma większych korzyści w przyjmowaniu turystów, którzy wizytę w piwnicy lub na festiwalu wina traktują wyłącznie jako okazję do konsumpcji darmowych próbek lub zakupu taniego wi-na, a nie są zainteresowani winem jako takim.
Podróże enoturystyczne to najczęściej krótkie wyjazdy weekendowe. Enoturyści odwiedzają też odległe regiony winiarskie, nawet na innych kontynentach, ale takie podróże, głównie ze wglądu na kosz-ty, nie są organizowane na masową skalę. Wielu enoturystów kilka, albo nawet kilkanaście razy w roku organizuje krótkie wyjazdy do regionów winiarskich. Turystyka winiarska wykazuje mniejszą sezono-wość, niż klasyczne formy turystyki wypoczynkowej. Enoturyści podróżują nawet zimą, łącząc np. pobyt narciarski w Alpach z wizytą w okolicznych gospodarstwach winiarskich.
Enoturystyka to nie tylko wizyta w winnicach i winiarniach, a także udział w festiwalach wina jak i pokazach, którym towarzyszy skosztowanie wina, a także poznanie atrakcji turystycznych danego regio-nu. Odwiedzanie winnic i regionów słynących z produkcji winna to okazja do poznania stylu życia wła-ścicieli winnic i producentów wina, a także regionalnego jedzenia, krajobrazu jak również kulturowych i geograficznych osobliwości.
Turystyka winiarska to także i forma marketingu niszowego dla organizatorów imprez turystycznych i dokonały sposób na promocję miejsc i regionów. Możliwość sprzedaży bezpośredniej i marketingu jest to bardzo istotnym elementem przemysłu winiarskiego.
Większości z założonych w ostatnich latach na Podkarpaciu winnic przyświeca myśl o jej wykorzystaniu jako atrakcji gospodarstwa enoturystycznego lub sprzedaży wyprodukowanego wina w formie płatnych degustacji towarzyszących zwiedzaniu winnicy. Prawdziwy sukces osiągną jednak tylko ci wi-niarze, którym uda się przyciągnąć rzesze turystów. Do tego potrzebna jest wysoka jakość oferowanych usług i różnorodność produktów. Ważne jest nie tylko atrakcyjne turystycznie położenie i czyste środowisko. Ogromne znaczenie mają także:
– wygląd i estetyka gospodarstwa winiarskiego,
– odpowiednie warunki sanitarne,
– komfort i wygoda,
– wystrój i architektura przyciągająca uwagę (najczęściej podkreślające dziedzictwo kulturowe re-gionu),
– przyjemna atmosfera (muzyka, oświetlenie, dekoracja).
Oferowane usługi muszą spełniać rosnące wciąż oczekiwania konsumentów, zaskakiwać wręcz różnorodnością i oryginalnością.
Standardy przygotowanej dla enoturystów oferty to:
– natychmiastowa obsługa,
– możliwość prowadzenia rozmów z winiarzem,
– możliwość zdobycia wiedzy o wytwarzanym w gospodarstwie winie, procesie produkcji i przechowywania wina (prelekcje, pokazy, wykłady, wystawy),
– możliwość degustacji wina,
– możliwość zakupu wina a także innych produktów (pamiątki z winnicy i regionu, produkty kuchni regionalnej),
– innowacyjność świadczonych usług,
– oferta noclegowa (własna lub sugerowana w pobliżu),
– oferta gastronomiczna (własna lub sugerowana w pobliżu),
– dodatkowe usługi tj. pikniki, biesiady, aktywna rekreacja.
Ważny jest także dobór personelu obsługującego turystów. Przyjazny i profesjonalny klimat stwarzany przez tych ludzi zachęca do kolejnych wizyt. Oferowane wino musi mieć dobrą jakość i odpowiednią do tego cenę.
Winnica czy gospodarstwo enoturystycznego powinny być dobrze oznaczone (mapy okolicy i szlaków winnych, broszury reklamowe, logo winnicy), a dojazd na miejsce nie może sprawiać kłopotów odwiedzającym. Gospodarstwo winiarskie musi też mieć profesjonalnie prowadzoną stronę internetową. Będzie nie tylko źródłem informacji o winnicy i atrakcjach turystycznych regionu. Zapewni też stały i najprostszy sposób kontaktu i korespondencji z klientami (rezerwacje, cenniki, itp.).
1.2. Degustacja
Enoturysta odwiedza winnice głównie po to, aby spróbować wina, które jest tam produkowane. Specjalnie aranżowane degustacje wraz z komentarzem i informacją o procesie produkcji wina stanowią dodatkową atrakcję turystyczną. Właściciele gospodarstw winiarskich muszą więc zadbać o właściwą oprawę takich degustacji. Potrzebna jest odpowiednio przygotowana salka degustacyjna, która może pomieścić nawet kilkadziesiąt osób. W krajach, w których struktura geologiczna pozwala na wydrążenie piwnic w tufach powulkanicznych (np. Węgry, Australia, Francja, Włochy) salki degustacyjne mieszczą się często w jednym z korytarzy takiej piwnicy. Inni winiarze aranżują na salki degustacyjne pomieszczenia naziemne. W Polsce, ze względu na zbyt wysokie koszty drążenia w skałach, czy glinach, i koniecznego wzmacniania ścian takich piwnic, poleca się adaptację jednego z dostępnych winiarzowi pomiesz-czeń w pobliżu winnicy lub przetwórni.
Degustacja może być oferowana, jako samodzielna impreza, bądź też w ramach pobytu w gospodarstwie winiarskim. Jak twierdzi Wojciech Bosak z PIWiW dobra degustacja wymaga starannego przygotowania. Trzeba zadbać o wygodne miejsce, zapewnić odpowiednie kieliszki, wodę i pieczywo i sery, jako przekąskę w trakcie degustacji kilku win. Podawane próbki wina muszą mieć właściwą temperaturę. Mile widziane są też materiały z opisem degustowanych win. Ważne jest także to, kto prowadzi taką degustacje. Najlepiej, jeśli jest to ktoś osobiście zaangażowany w uprawę winorośli i wyrób wina, ponieważ tylko taka osoba jest w stanie odpowiedzieć na różne pytania dociekliwych degustatorów.
Na komentowanej, płatnej degustacji winiarz powinien zaprezentować co najmniej 4–5 różno-rodnych win (np. 2 wina białe, 2 czerwone i 1 słodkie). Optymalny zestaw, który zadowoli nawet wymagających enoturystów, to –8 próbek degustacyjnych. Większa ilość win może „zmęczyć” mniej doświadczonych degustatorów. Większość małych gospodarstw winiarskich nie jest jednak w stanie uzyskać takiego asortymentu win produkowanych w ilościach handlowych. W tym wypadku najlepszym rozwią-zaniem jest wyrób niewielkich partii kilku różnych win, przeznaczonych wyłącznie do degustacji. Z 50 litrów takiego „unikatowego” wina uzyskuje się ok. 800–900 standardowych próbek degustacyjnych.
1.3. Zwiedzanie gospodarstwa winiarskiego i inne programy edukacyjne
Już od paru lat programy zorganizowanego zwiedzania gospodarstw winiarskich stały się popularne w takich krajach, jak USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Republika Południowej Afryki. W „starych” krajach winiarskich Europy, taka oferta jest jeszcze ciągle stosunkowo rzadka. Pominąć należy tu wycieczki tematyczne, organizowane od wielu lat przez duże firmy winiarskie z Szampanii, Jerez, czy Porto, gdyż jest to oferta skierowana bardziej do masowego odbiorcy, niż do wytrawnych enoturystów .
Typowy program zwiedzania gospodarstwa winiarskiego to spacer po winnicy, zwiedzenie piwnicy produkcyjnej z omówieniem zagadnień związanych z uprawą winorośli i produkcją wina oraz degustacja. Enoturysta oczekuje, że od początku do końca poprowadzi ją osobiście winiarz zajmujący się tam produkcją wina. Gospodarstwa winiarskie, które dysponują odpowiednimi pomieszczeniami wykładowymi organizują też bardziej specjalistyczne kursy i szkolenia o szeroko pojętej tematyce winiarskiej (np. degustacja i ocena wina, łączenie win z potrawami, itd.). Prym wiodą tu znowu winiarze z krajów anglosaskich. Zainteresowanie tego typu imprezami rośnie jednak także w Europie, głównie w Austrii i Niemczech. Do prowadzenia takich spotkań zapraszani są często znani dziennikarze zajmujący się tematyką winiarską i kulinarną lub szefowie kuchni i sommelierzy z renomowanych restauracji. W USA i An-glii popularne są weekendowe kursy amatorskiej uprawy winorośli i domowego wyrobu wina.
1.4. Sprzedaż bezpośrednia
Statystyki, na które powołuje się Wojciech Bosak mówią, że 68 do 75 % turystów odwiedzających gospodarstwa winiarskie kupuje na miejscu co najmniej jedną butelkę produkowanego tam wina. Jeśli pobyt w gospodarstwie pozostawi miłe wspomnienia, to jest duża szansa, że odwiedzający kupią tam wino także później, bezpośrednio na miejscu lub korzystając ze sprzedaży wysyłkowej. Według badań ankietowych postępuje tak ponad 15 % odwiedzających gospodarstwa winiarskie.
W regionach liczniej odwiedzanych przez enoturystów bezpośrednia sprzedaż wina stanowi często ważne źródło dochodu dla małych gospodarstw winiarskich. W Nowej Zelandii prawie jedna czwarta krajowej produkcji wina jest sprzedawana bezpośrednio turystom w gospodarstwach winiarskich. Stosunkowo niewielcy producenci ze stanu Nowy Jork (trzeci stan winiarski USA po Kalifornii i stanie Waszyngton) ponad 50% swojej produkcji sprzedają bezpośrednio na miejscu, a dalszych kilka procent w sprzedaży wysyłkowej, niemal wyłącznie klientom którzy wcześniej odwiedzili ich gospodarstwa.
Europejscy winiarze sprzedają także coraz więcej wina bezpośrednim odbiorcom. W Niemczech, Austrii czy północnych Włoszech już nawet w niewielkich, kilkuhektarowych gospodarstwach często spotyka się małe sklepiki z winem, zazwyczaj połączone z miejscem do degustacji. Przoduje w tym Wielka Brytania, gdzie zaledwie paru największych producentów sprzedaje swoje wino poprzez dystrybutorów. Większość komercyjnych, gospodarstw winiarskich utrzymuje się wyłącznie dzięki sprzedaży bezpośredniej. Prawie całą lokalną produkcję wina sprzedaje się bezpośrednio, w miejscu jego wyprodukowania, także w Belgii, Holandii i Danii.
1.5. Enoturystyka z noclegami
Gospodarstwo winiarskie odwiedzane przez enoturystów, może rozwinąć typowe usługi agrotury-styczne, jak noclegi i wyżywienie. Usługi typu „pokój ze śniadaniem” oferuje wiele gospodarstw winiarskich w różnych krajach. Na Węgrzech czy na Słowacji znalezienie noclegu u winiarza nie jest już większym problemem.
W zachodniej Europie, USA i Australii gospodarstwa winiarskie oferują rozbudowane usługi turystyczne, adresowane do zamożniejszych i bardziej wymagających odbiorców. Przy winnicach i piwnicach znaleźć można eleganckie pensjonaty o hotelowym standardzie i restauracje polecane w międzynarodowych przewodnikach dla smakoszy.
W warunkach Podkarpacia bardzo wysoki standard oferty turystyki winiarskiej nie jest tak bardzo wymagany. Współczesny enoturysta oczekuje raczej czystego, wygodnego pokoju z własną łazienką i małym aneksem kuchennym. Przy tworzeniu oferty zwiedzania należy wziąć pod uwagę bardziej aspekty odnoszące się do udoskonaleń natury technicznej niż organizacyjnej. Pomieszczenia, w których produkuje sie wino są zazwyczaj małe i nie dostosowane do przyjęcia dużej grupy zwiedzających. Powinny być więc starannie przemyślane i zaplanowane, ponieważ złe zagospodarowanie przestrzenne pomieszczeń może utrudnić zwiedzanie oraz prezentację urządzeń produkcyjnych i zapasów wina.
Korzystne jest też wygospodarowanie miejsca na noclegi. Dla właścicieli takiej winnicy to dodatkowe źródło dochodów. Kawiarnie, restauracje, muzea, galerie, większa baza noclegowa czy sklepiki z pamiątkami, mogą być zlokalizowane w innych budynkach w okolicy.
2. Festiwale i imprezy związane z winem
Zwyczaje organizowania festiwali winnych i imprez związanych z winem sięgają do czasów antycznych. Już wtedy odbywały się mistyczne festiwale i fiesty zwane Dionizjami lub też Bachanaliami. Festiwale winne łączone były również często z wydarzeniami wiążącymi się z cyklem uprawy winorośli takimi jak: pękanie pąków, kwitnienie, dojrzewanie owoców oraz zbiór.
W dzisiejszych czasach dużą popularnością cieszą się także imprezy winiarskie. Ich ilość i różno-rodność stale rośnie. Znaczna część z nich od samego początku była tworzona po to, by przyciągać turystów.
Imprezy związane z winem to jednorazowe lub powtarzające się wydarzenia z określonym czasem trwania, tworzone głównie po to, by wzmocnić świadomość, stosunek oraz zyskowność prowadzeni winnic i gospodarstw winaisrkich w bliższej bądź dalszej przyszłości. Imprezy tego typu opierają swój sukces na unikatowości, aktualności a także w pewnym sensie na modzie. Ważne jest tu pozyskanie sponsora, który zapewni imprezie nagłośnioną pozycję oraz jej utrzymanie na rynku. Równie ważne jest równoległe budowanie i promocja wartości marki, utrzymywanie relacji z klientami i przyciąganie nowych konsu-mentów wina. Imprezy winiarskie są także strategiczną odpowiedzią na problemy związane z sezonową zmiennością popytu na produkty i oferowane usługi w branży winiarskiej.
Czynniki skłaniające odwiedzających do uczestnictwa w festiwalach to, z perspektywy konsumenta:
– lokalizacja,
– termin,
– program imprezy,
– udogodnienia i bogata oferta dla uczestników imprezy,
– odpowiednia promocja i marketing.
Czynniki zależne od enoturysty to m.in.:
– budżet uczestnika,
– dostępność imprezy,
– czasem przeznaczonym podczas podróży na udział w miejscowych imprezach,
– motywacje do udziału w imprezie,
– poprzednie przeżycia związane z imprezami winiarskimi oraz enoturystyką i rekomendacja „z ust do ust”.
2.1. Imprezy winiarskie w Europie Środkowej – przykłady
– Polska: Winobranie i Dni Zielonej Góry (6–14.09)
www.zielona-gora.pl,
– Czechy: Znojemské Vinobraní (Znojmo, 12–13.09)
www.znojmocity.cz
– Słowacja: Małokarpacki Festiwal Wina w Modrej (19–21.09)
www.mvc.sk,
– Festiwal Wina w Pezinok (26 – 28.09)
www.pezinok.sk,
– Węgry: Międzynarodowy Festiwal Wina i Szampana w Budapeszcie (10–14.09)
www.winefestival.hu
– Festiwal Win w Tokaju (3–5.10)
www.magyarborokhaza.hu,
Austria: Dni Otwartych Piwnic na Szlaku Winnym Dolnej Austrii (27.09–12.10)
www.weinherbst.at,
– Niemcy: Der Dürkheimer Wurstmarkt, największy niemiecki festiwal wina na Niemieckim Szlaku Winnym (12–16 09),
www.germanwineroute.com.
3. Działania okołowiniarskie
Winorośl, winne grona i wino coraz częściej wykorzystywane są także w innych niż enoturystyka dziedzinach. W ośrodkach SPA wino znalazło zastosowanie także w oferowanych tam usługach leczniczych i kosmetycznych.
W pestkach winogron zawarta jest cenna tanina, która działa ściągająco i przeciwzapalnie, wpływa oczyszczająco na naczynia krwionośne i pobudza krążenie krwi. Wino wykorzystywane jest w zabiegach antycellulitowych, (hamuje rozwój tkanki tłuszczowej i zwiększa spalanie tłuszczu). Zabiegi kosmetyczne, w których stosuje się działanie winogron znakomicie napinają skórę, dodają jej blasku i świeżości, relaksują i odprężają. Eliminując toksyny, zapobiegają zatrzymywaniu wody w tkankach i wzmacniają naczynia krwionośne. Odmładzają, odżywiają, nawilżają i wygładzają skórę. Zabieg oparty na działaniu wina stymuluje metabolizm tkankowy, pomaga w redukcji tkanki tłuszczowej i chroni przed chorobami.
Przemysł kosmetyczny wykorzystuje nie tylko wino, ale także każdą część owocu – miąższ, pestki, skórkę, a nawet szypułki.
Pierwsze winne SPA powstało w 1999 roku we francuskim hotelu Les Sources de Caudalie w rejonie Bordeaux (www.sources-caudalie.com). Słynne kąpiele w beczkach łączą winoterapię z leczni-czym wpływem wód termalnych z okolicy. Tę samą linię kosmetyków wykorzystuje włoski Relais San Maurizio (www.relaissanmaurizio.it) mieszczący się w dawnym klasztorze na północy kraju. Najbliżej nas, niedaleko Wiednia położony jest ekskluzywny austriacki kompleks Wine & Spa Resort Loisium Ho-tel (www.loisiumhotel.at), z hotelem, SPA, winoteką i niezwykłym muzeum, w którym każdy odwiedzający niemal na własnej skórze poznaje proces powstawania wina. System korytarzy i multimedialne prezentacje pomyślane są tak, aby goście poczuli się niczym winne grona przechodzące przez kolejne etapy produkcji. Po takiej nierzeczywistej podróży każdy chętnie wraca na powierzchnię do bardziej konwencjonalnych spotkań z winem – w beczce, winnicy, kieliszku lub w wannie.
W Polsce zabiegi „winne” przeprowadzają m.in. Miejska Farma Piękności (Gdynia, Warszawa) i war-szawski salon SPA Alqvimia oraz, z najnowszych inicjatyw, winne SPA w Głęboczku na Pojezierzu Brodnickim, w województwie kujawsko-pomorskim.
Kinga Kowalewska, właścicielka winnicy Kinga koło Zielonej Góry wykorzystuje winogrona w gastronomi, serwując gościom odwiedzającym jej gospodarstwo różne ciekawostki kulinarne. Wyśmienicie smakują np. gołąbki w kiszonych liściach winogron, czy domowej roboty konfitury z winogron. Specjały te można tam także kupić.
4. Winiarska ścieżka, czyli promocja przez turystykę
Szlaki enoturystyczne to dodatkowe źródło dochodów dla małego gospodarstwa winiarskiego. Takie oferty stały się bardzo popularnym i ważnym produktem turystycznym na całym świecie. To także dobry i powszechnie wykorzystywany sposób promocji regionów winiarskich.
Na szlak wina składa się najczęściej kilka zaplanowanych tras prowadzących przez region winiar-ski. Powinien być wyraźnie oznakowany, odpowiednio wypromowany i wprowadzony na rynek tury-styczny. Bardzo istotna jest więc dobra reklama: ulotki informacyjne, strony internetowe i dostępne mapki. Materiały promocyjne powinny zawierać nie tylko informacje o winnicach i winiarzach, a także notki odnoszące się do geograficznych, historycznych i kulturowych ciekawostek. Obrazkowe oznakowanie dróg, stosowane np. w przewodnikach, powinno zawierać wspólne logo szlaku wina, po to by z łatwością został on dostrzeżony i odczytany. Szlak wina musi być zintegrowany z narodową bądź regionalną atrakcją. Powinien być także łatwo dostępny dla zmotoryzowanych odwiedzających i zapewniać możliwość dogodnego parkowania. Osoby z obsługujące enotutystów powinny być przyjazne i posiadać odpowiednią wiedzę na temat winiarstwa i regionu. Jakość świadczonych usług musi być wysoka, ponieważ to od niej w dużej mierze zależy opinia enoturystów, a co za tym idzie szansa na ich ponowne wizyty na szlaku. Szlaki wina mogą przyczynić się także do tworzenia nowych miejsc pracy, zwiększać, a także podnosić prestiż i image regionów winiarskich.
Poza podstawowymi sposobami zwiedzania winnic, jakie oferują biura podróży (wycieczki autokarowe według wyznaczonego programu, czy też według własnego planu) coraz częściej spotyka się przemieszczanie się z winnicy do winnicy rowerem.
4.1. Turystyka winiarska w Polsce
Parę lat temu moda na turystykę winiarską dotarła również do Polski. Na podstawie dostępnych danych Wojciech Bosak szacuje, że w 2007 roku tę formę wypoczynku wybrało 1–2 tys. osób, z czego około 200–300 osób wzięło udział w różnego rodzaju zorganizowanych wyjazdach enoturystycznych. Prawdopodobnie kilkakrotnie więcej Polaków mogło przypadkowo trafić do gospodarstw winiarskich i na różnego rodzaju winiarskie imprezy podczas podróży wakacyjnych lub pobytów wypoczynkowych.
Szlaki wędrówek polskich enoturystów biegną najczęściej na południe. Celem weekendowych wyjazdów winiarskich są przede wszystkim Węgry, południowe Morawy, Słowacja i Austria. Na dłuższe wyprawy enoturystyczne Polacy kierują się głównie do krajów śródziemnomorskich. Najpopularniejszym celem są Włochy, ale niewielkie grupy polskich enoturystów dotarły także do Kalifornii, Chile, Urugwaju, Argentyny i Nowej Zelandii. Rodzimi enoturyści odwiedzają już także rodzime gospodarstwa winiarskie, m.in. w Jaśle, Miękini pod Wrocławiem czy też koło Zielonej Góry.
Enoturystyczne wyjazdy szkoleniowe dla podkarpackich winiarzy od kliku lat prowadzone są w ramach programów „Podkarpackie winnice” i „Na winiarskich ścieżkach Podkarpacia”.
C.D.N.
© Ewa Wawro
Ewa Wawro, dziennikarka Gazety Codziennej Nowiny; uczestniczka programów szkoleniowych „Podkarpackie Winnice” i „Na winiarskich ścieżkach Podkarpacia”, właścicielka winnicy w Jaśle.
